i love linguistics!

amstel...γιατί έτσι μου αρέσει!

Σίγουρα έχετε ακούσει τη φράση «Βάλε να πιούμε ένα ποτηράκι!». Αν σκεφτεί κανείς τι σημαίνει η φράση αυτή κυριολεκτικά και δημιουργήσει στο μυαλό του μια εικόνα, θα φανταστεί ανθρώπους να προσπαθούν να πιουν κάτι που δεν έχει υγρή μορφή, αλλά στερεή! Ένα ποτήρι! Ενώ στον πραγματικό κόσμο κανείς δεν μπορεί να πιει κάτι στέρεο, στη γλώσσα μάλλον μπορεί! Η λέξη «ποτήρι», αν και συνήθως αντιστοιχεί στο υλικό ποτήρι που όλοι χρησιμοποιούμε, μπορεί να αντιστοιχεί και στο υγρό περιεχόμενο του!

Για τους γνωσιακούς γλωσσολόγους το φαινόμενο αυτό ονομάζεται μετωνυμία. Μία λέξη ή έκφραση αντικαθιστά μία άλλη λέξη με διαφορετική μεν σημασία που έχει όμως μια κάποια σχέση με αυτή που αντικαθιστά. Μπέρδεμα, ε;! Για να γίνει κατανοητό, ας μην ξεφύγουμε από τα ποτά. Για παράδειγμα όταν πάμε σε μπαρ λέμε «Φέρε μου μια πράσινη» και μας φέρνουν μια μπύρα Heineken παρόλο που δεν τη ζητήσαμε ακριβώς με το όνομά της. Κι αυτό γιατί η Heineken -την οποία προτιμούν πολλοί καταναλωτές- ήταν για χρόνια η μοναδική μπύρα στην ελληνική αγορά που είχε πράσινο μπουκάλι. Αυτό το χαρακτηριστικό της «υπερισχύει» σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και του είδους του ποτού ή και του ονόματός του.

Η μετωνυμία μάλλον σας θυμίζει κάπως τη μεταφορά. Η διαφορά τους είναι ότι στη μεταφορά η λέξη που αντικαθίσταται και η λέξη που την αντικαθιστά έχουν μία κοινή ιδιότητα, αλλά καμία κατά τ’ άλλα σχέση (θυμηθείτε τον αίλουρο Νικοπολίδη). Στη μετωνυμία η σχέση των δύο λέξεων είναι πιο στενή. Λέμε για παράδειγμα «Κάπνισα 3 πακέτα», εννοώντας τόσα τσιγάρα όσα χωρούν σε τρία πακέτα της μάρκας που καπνίζω(είναι μάλλον περιττό να αναπτύξω τι συνδέει τις έννοιες τσιγάρο και πακέτο).

Η εμπειρία του κόσμου είναι αυτή που μας επιτρέπει να κατανοούμε, αλλά και να κάνουμε χρήση της μετωνυμίας. Όλοι όταν παρακολουθούμε ειδήσεις στην τηλεόραση καταλαβαίνουμε ότι όταν η Τρέμη λέει «Η Αθήνα σκέφτεται να ασκήσει βέτο» δεν εννοεί την πόλη της Αθήνας, η οποία προφανώς και δεν σκέφτεται, άλλα τον πρωθυπουργό και τα μέλη της ελληνικής κυβέρνησης (οι οποίοι σκέφτονται…;). Από την άλλη αν δεν είσαι φοιτητής στη Φιλολογίας του Α.Π.Θ. πιθανώς να μην καταλάβεις τι ακριβώς εννοούν δυο φοιτήτριες του τμήματος που λένε ότι «δίνουν Ρεγκάκο», γιατί είναι κάτι έξω από την εμπειρία σου.