Kakia Ps
γλωσσολογία
Μία λεξη με 2 [lo] που δεν μπορεί παρά να ηχεί «βαριά» στα αυτιά εκείνων που δεν ξέρουν τι σημαίνει. Μια επιστήμη που από το όνομά της και μόνο δημιουργεί λανθασμένες εντυπώσεις για τους ανθρώπους που ασχολούνται μ’αυτήν. Ποιος δεν θα έπαιρνε όρκο ότι οι γλωσσολόγοι δεν είναι σίγουρα πολύγλωσσ@ ή και μεταφραστ@ς;
Στην πραγματικότητα οι γλωσσολόγοι είναι ντετέκτιβ της γλώσσας! Είναι αυτ@ που κρυμμέν@, παρακολουθούν και καταγράφουν μια γλώσσα σε διάφορες φάσεις της (τι κάνει η γλώσσα αυτή τώρα που τη μιλάμε, τι έκανε παλιότερα, τι σχέσεις διατηρεί με άλλες γλώσσες κτλ). Σαν καλ@ ντετέκτιβ οι γλωσσολόγοι δεν επεμβαίνουν ποτέ, ούτε αξιολογούν τη γλώσσα που παρατηρούν. Αν το έκαναν θα τη ρύθμιζαν, παραποιώντας τα τεκμήρια! Θα την έκαναν κάτι που δεν είναι στην πραγματικότητα! Το πόρισμα της έρευνας θα ήταν λάθος κι ο πελάτης ή η πελάτισσά τους σίγουρα δεν θα έμενε ικανοποιημέν@!
Όμως μην μπερδεύεστε! Οι γλωσσολόγοι δεν είναι και οι καλύτερ@ ομιλητ@ς της γλώσσας με την οποία ασχολούνται! Κι αυτό γιατί δεν ξέρουν τι είναι το σωστό και τι το λάθος! Αυτό που προσπαθούν να μάθουν τελικά είναι τι χρησιμοποιείται και γιατί!
Το blog αυτό επιχειρεί να σας βάλει πίσω από τα μαύρα γυαλιά και την ανοιχτή τους εφημερίδα… Έχουμε λοιπόν μια υπόθεση να λύσουμε…
Filed under: κοινωνιογλωσσολογία | Ετικέτες: greeklish, προφορικός λόγος, γραπτός λόγος
Κάθε φορά στην έναρξη της σχολικής χρονιάς έχω το προνόμιο -συγκριτικά με τ@ς συναδέλφ@ς των άλλων ειδικοτήτων- να ξεστραβώνομαι σε σχέση με τις νέες τάσεις στη γλώσσα των νέων και να γίνομαι -γλωσσικά τουλάχιστον- η θεία που κάθεται με τη νεολαία! Η πρώτη ενότητα στην Α’ Λυκείου με τίτλο «Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες» μας επιτρέπει να ασχοληθούμε ποικιλοτρόπως με τη γλώσσα αυτή και να μοιραστούν τα παιδιά μαζί μου ολοφρέσκα δείγματά της, τόσο φρέσκα που συχνά δεν είναι κατανοητά ούτε από τα παιδιά της Γ’ Λυκείου! Το χάσμα οφείλεται, νομίζω, κυρίως στα διαφορετικά social που χρησιμοποιούν. Φέτος τα νέα δείγματα γλώσσας είναι τα «αραού + τόπος» (=αράζω), «τσαγάκι» (=κουτσομπολιό, κατά το «spill the tea»), «ντελούλου» (=παρανοϊκ@), «έπαθα τσότσο» (=κόλλησα, εντυπωσιάστηκα).
Τη φετινή χρονιά συντελέστηκε όμως μία τεράστια αλλαγή: Το μικρό δείγμα των παιδιών του φροντιστηρίου -αυτών που λένε «τσότσο» και συνεννοούνται μια χαρά- δυσκολευόταν να διαβάσει greeklish! Τους δόθηκε ένα σύντομο πραγματικό κείμενο και για λίγα λεπτά τα παιδιά δεν μπορούσαν να καταλάβουν το περιεχόμενο του. Αρχικά απέδωσα την αδυναμία τους στο γεγονός ότι το διάβαζαν τυπωμένο στο χαρτί κι όχι στην οθόνη, ωστόσο σύντομα συνειδητοποίησα πως έκανα λάθος. Τα παιδιά δεν μπορούσαν να διαβάσουν, γιατί δεν τα χρησιμοποιούν πια. Προτιμούν τα ηχητικά μηνύματα!
Τα greeklish που γεννήθηκαν με την έκρηξη της τεχνολογίας των υπολογιστών, σήμερα πεθαίνουν με υπαιτιότητα της τεχνολογίας των smartphones και των πλατφορμών σύγχρονης επικοινωνίας. Όλες οι αντιεπιστημονικές καμπάνιες εναντίον των greeklish, οι υστερικές φωνές, οι τεχνοφοβικές υπερβολές, η προγονοπληξία και η καταστροφολογία δεν έφεραν το αποτέλεσμα που φέρνουν η τεχνολογία και οι ανάγκες των χρηστών. Τελικά καμιά γλώσσα και πολιτισμός δεν αλλοιώθηκαν, κανένα παιδί δεν ξέχασε τα ελληνικά του, καμία ξένη δύναμη δεν μας υποδούλωσε. Αυτό που γίνεται (καθώς πρόκειται για μια διαδικασία σε εξέλιξη) είναι ότι ο προφορικός νικάει τον γραπτό -έστω σε greeklish- όταν απαιτείται αμεσότητα, οικειότητα και ταχύτητα.
Filed under: διδακτική της γλώσσας, κειμενογλωσσολογία, κοινωνιογλωσσολογία | Ετικέτες: πανελλαδικές, πανελλαδικές 2023, συνεξέταση, γλώσσα-λογοτεχνία, νεοφεμινισμός
Σας έχει τύχει ποτέ να πιστεύετε πως γίνεται ένα βήμα μπροστά, αλλά σύντομα σας γυρίζουν πιο πίσω κι από την αφετηρία; Ε αυτό έγινε χτες με το θέμα των Πανελλαδικών. Οι ενστάσεις μου εντοπίζονται στο 2ο κείμενο.
Η 1η ένσταση έχει να κάνει με την επιλογή του κειμένου. Από όλα τα ενδιαφέροντα κείμενα που γράφτηκαν την τελευταία τουλάχιστον πενταετία για την έμφυλη βία, τις διακρίσεις και το ρόλο του φεμινιστικού κινήματος, επελέγη ένα πρόσφατο μεν κείμενο, μιας εκπροσώπου του κλασικού φεμινισμού δε. Αν και η αναλογία δεν έχει αποδεικτική ισχύ, θα την τολμήσω: Είναι σαν να θέλουμε να διδάξουμε ένα μάθημα με σύγχρονες μεθόδους και να ζητήσουμε βοήθεια από έναν εκπαιδευτικό προσκολλημένο στην παραδοσιακή διδασκαλία.
Η 2η ένσταση έχει να κάνει με το περιεχόμενο των λεγομένων της Κανόν. Για να μην πλατειάσω -μιας και γράφτηκαν ήδη πολλά και εύστοχα- ο “χαρωπός” φεμινισμός, που δεν προτάσσει την ταυτότητα του φύλου αλλά την ιδιότητα του ανθρώπου, ρίχνει νερό στον μύλο της πατριαρχίας (φαντάζομαι τον υποψήφιο Μπάμπη Αναγνωστόπουλο να μειδιά διαβάζοντας για την αυτοθυματοποίηση των γυναικών, την οποία η Κανόν χρεώνει στον νεοφεμινισμό).
Η 3η ένσταση έχει να κάνει με το διδακτικό-μαθησιακό. Δεν δαιμονοποιώ το κείμενο αυτό καθαυτό. Το πρόβλημα είναι πως οι ερωτήσεις που αντιστοιχούσαν σε αυτό δεν απαιτούσαν από τα παιδιά να το αξιολογήσουν από άποψη περιεχομένου. Θα είχε ίσως ενδιαφέρον να δοθούν ερωτήσεις -που υπάρχουν στο “τυπολόγιο” του ΙΕΠ- στις οποίες τα παιδιά είτε θα το συνέκριναν ως προς το περιεχόμενο με το 1ο, είτε θα αξιολογούσαν τα τεκμήρια τα οποία χρησιμοποιεί η Κανόν ή θα αναζητούσαν το επικοινωνιακό αποτέλεσμα του κειμένου της. Με άλλα λόγια θα τους δίνονταν η ευκαιρία να πουν αν πείθονται ή όχι και γιατί. Η προσέγγιση της επιτροπής, ωστόσο, δείχνει πως το κείμενο 2 δεν αποτελεί αφορμή για διάλογο, αλλά θέση.
Filed under: διδακτική της γλώσσας | Ετικέτες: συνεξέταση γλώσσας-λογοτεχνίας, γυναικοκτονία, δημιουργική γραφή, νέα ελληνικά ΕΠΑΛ
Δεν σε γελούν τα μάτια σου: πράγματι έγραψα άλλο ένα post σε τόσο σύντομο διάστημα! Η αφορμή βέβαια είναι επίσης θλιβερή, όπως και του προηγούμενου κειμένου. Ξεκινώ με κάποιες απαραίτητες διευκρινίσεις, για να περάσω στο ψητό.
Από τη σχολική χρονιά 2019-2020 εφαρμόζεται στις λυκειακές τάξεις η Τράπεζα Θεμάτων. Πρόκειται για μία βάση εξεταζόμενων θεμάτων, διαρκώς ανανεούμενη και ελεύθερα προσβάσιμη στο κοινό, από την οποία θα προκύψει με ηλεκτρονική κλήρωση για κάθε σχολείο το τελικό διαγώνισμα στο οποίο θα εξεταστούν τα παιδιά στις ενδοσχολικές εξετάσεις. Στα θέματα του μαθήματος Γλώσσα-Λογοτεχνία (για τα ΓΕΛ) και των Νέων Ελληνικών για τα ΕΠΑΛ (επίσης με συνεξέταση γλώσσας-λογοτεχνίας) είναι προαποφασισμένα από τ@ς συντάκτ@ς της Τράπεζας Θεμάτων τα εξής: το μη λογοτεχνικό κείμενο, το λογοτεχνικό κείμενο και μία σειρά ασκήσεις που καλύπτουν το 50% του συνολικού βαθμού. Το υπόλοιπο 50% συμπληρώνεται με ασκήσεις από τ@ς εκπαιδευτικ@ς του σχολείου την ημέρα της κλήρωσης και των εξετάσεων. Έτσι, τα θέματα της Τράπεζας έχουν γίνει το απόλυτο υλικό για το μάθημα, προκειμένου να συνηθίσουν τα παιδιά στο στιλ των ερωτήσεων, να επισημάνουν δύσκολα σημεία, να καλύψουν όσα περισσότερα «πακετάκια κειμένων», μήπως τυχαία κληρωθεί κάποιο από αυτά στο τέλος.
Και περνάω στο ψητό: Πριν λίγες μέρες με το τμήμα του Β’ ΕΠΑΛ κάναμε ένα τυχαίο «πακετάκι» από τον θεματικό κύκλο «Ταξίδι στην Ιστορία» (το 15211). Το λογοτεχνικό κείμενο ήταν ένα δημοτικό τραγούδι με τίτλο «[Παραλογή της Άπιστης]». Στο ποίημα ο Κωσταντής συλλαμβάνει επ’ αυτοφώρω τη σύζυγό του Λουλουδιά να ομολογεί στον Γιάννο την ανωτερότητα του στα «κάλλη» και την «ευμορφιά» σε σχέση με του άντρα της κι έτσι ο Κωσταντής τη σφάζει και την τεμαχίζει.*
Μία ακόμα διευκρίνιση: Η ερώτηση της Τράπεζας για το λογοτεχνικό κείμενο, το ερώτημα Β3, δίνει δικαίωμα επιλογής στ@ς εξεταζόμεν@ς είτε να απαντήσουν σε μία ερώτηση αναγνωστικής ανταπόκρισης (δηλαδή με αφορμή το κείμενο, να γράψουν πώς νιώθουν, τι σκέφτονται, αν ανακαλούν μια αντίστοιχη εμπειρία τους) είτε να απαντήσουν σε μία ερώτηση δημιουργικής γραφής, να παράξουν -πατώντας στο λογοτεχνικό- ένα άλλο κείμενο, που έστω θυμίζει λογοτεχνία. Στην «[Παραλογή της Άπιστης]» το ερώτημα Β3.β. είναι: Να φανταστείς ότι είσαι ο Κωνσταντής και εξηγείς σε έναν φίλο σου τις σκέψεις σου και τα συναισθήματά σου μετά το τέλος που έδωσες στη ζωή της γυναίκας σου.
Να μπεις δηλαδή στο μυαλό του γυναικοκτόνου. Να γράψεις είτε ότι «της άξιζε», αφού νωρίτερα σου ορκίζονταν πως δεν υπάρχει άλλος, είτε ότι «δεν της άξιζε», άρα εσύ ο Κωσταντής έχεις μετανιώσει που σε «τύφλωσε η οργή». Μπορείς επίσης να πεις «τρελάθηκα» ή ότι ήταν «έγκλημα τιμής» ή «πάθους», ή «η κακιά στιγμή» ή ότι «χάλασε η φάση» ή ότι «ο χαζός αν παραδινόμουν αμέσως, δεν θα έτρωγα ούτε 4 χρόνια.»… Ξέρουμε καλά πόσα θα μπορούσες να πεις.
Η ερώτηση Β3.β. του 15211 είναι μονόδρομος. Υποβάλλει τα παιδιά να ξεπλύνουν τον γυναικοκτόνο έτσι ή αλλιώς. Στην απάντηση τους δεν φαντάζονται έναν αφηγητή-ήρωα που δημιούργησαν τα ίδια για να εξυπηρετήσουν μία δική τους ιστορία. Η δημιουργική γραφή στο σχολείο δεν είναι λογοτεχνική γραφή. Η ερώτηση τελικά τα υποχρεώνει να «γίνουν» ο Κωσταντής και να προσπαθήσουν να δικαιολογήσουν τη γυναικοκτονία, όπως κάνει κάθε Αναγνωστόπουλος, κάθε Βέργος, κάθε Κούκουρας, κάθε Λουτσάι…
*Όσον αφορά το δημοτικό τραγούδι, καλώς δίνεται στα παιδιά, γιατί προσφέρεται για μια ουσιαστική συζήτηση. Η ερώτηση δεν συμβάλλει σε αυτή. Και φυσικά υπάρχουν «κακές ερωτήσεις», ειδικά όταν μιλάμε για την εκπαιδευτική διαδικασία.
Filed under: γλωσσες, μετάφραση | Ετικέτες: ρύθμιση της γλώσσας, Ιταλία, Μελόνι, ιταλική γλώσσα
Γεια σε όλ@ς! Είμαι εδώ μετά από πολύ καιρό για να σας παρουσιάσω μία είδηση γλωσσικού ενδιαφέροντος που θα παίξει σίγουρα τις επόμενες μέρες, με δεδομένο ότι βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο. Είναι, πιστεύω, θέμα χρόνου να βγουν λαϊκιστ@ς πολιτευτ@ς που θα υποστηρίξουν την ιδέα αυτή ως ταιριαστή και για την Ελλάδα.
Στην Ιταλία το κόμμα Fratelli d’Italia της ακροδεξιάς Giorgia Meloni νομοθετεί προκειμένου να εμποδίσει την “Anglomania”, τη χρήση δάνειων αγγλικών λέξεων και φράσεων. Για την ακρίβεια το νομοσχέδιο αφορά στα ξένα δάνεια όλων των γλωσσών, ωστόσο εστιάζει στα Αγγλικά ως την πιο επιδραστική γλώσσα.
Η ακροδεξιά κυβέρνηση προωθεί την αποκλειστική χρήση της ιταλικής σε όλα τα επίσημα έγγραφα και τον προφορικό λόγο: στη δημόσια διοίκηση με απαγόρευση ακόμα και της χρήσης ξένης ορολογίας ή τη μετάφραση ολόκληρων κειμένων σε μια άλλη γλώσσα για την εξυπηρέτηση του κοινού, σε όλες τις ιδιωτικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ιταλία (ακόμα και των πολυεθνικών ή των επιχειρήσεων που απασχολούν μη ιταλόφωνους), στα σχολεία, τα ΜΜΕ, το εμπόριο και τη διαφήμιση. Προβλέπεται να δημιουργηθεί μάλιστα μία επιτροπή που θα ελέγχει τη σωστή χρήση σε επίπεδο γραμματικής και προφοράς. Το πρόστιμο για τη μη συμμόρφωση κυμαίνεται από 5.000€ ως 100.000€. Να σημειωθεί βέβαια ότι το νομοσχέδιο δεν έχει τεθεί ακόμα για κοινοβουλευτική συζήτηση.
Η είδηση μού έφερε στο μυαλό την προσπάθεια του Μουσολίνι για “ιταλοποίηση” και της γλώσσας (που ως τότε ήταν ένα ψηφιδωτό τοπικών διαλέκτων με έντονες διαφοροποιήσεις), με στόχο την τόνωση της εθνικής υπερηφάνειας των Ιταλ@ν και την ενίσχυση του μίσους για οτιδήποτε ξένο προκειμένου να προωθηθεί η φασιστική προπαγάνδα. Στις 23 Ιουλίου 1929 η κυβέρνησή του απαγόρευσε επίσημα τη χρήση ξένων λέξεων στην Ιταλία. Επινοήθηκαν και επιβλήθηκαν νέες ιταλικές λέξεις για να αντικαταστήσουν τις ξένες (το croissant π.χ. έγινε cornetto –σας θυμίζει κάτι;-), αντικαταστάθηκαν ακόμα και ονόματα (ο Louis Armstrong αποδόθηκε “κυριολεκτικά” σε Luigi Braccioforte 😛 ), εφαρμόστηκε η μεταγλώττιση αντί του υποτιτλισμού, απαγορεύτηκε η διάθεση ξένων εφημερίδων, έκλεισαν όλα τα δίγλωσσα σχολεία, τα λατινικά καθιερώθηκαν ως εθνική γλώσσα και ψηφίστηκαν νόμοι που τιμωρούσαν όσ@ς δεν συμμορφώνονταν.
«Πρέπει να επιστρέψουμε στην παράδοσή μας. Πρέπει να αρνηθούμε και να αποκρούσουμε τις τάσεις από το Παρίσι, το Λονδίνο ή την Αμερική. Αν μη τι άλλο, οι άλλοι θα πρέπει να μας βλέπουν σαν συνεχιστές της αρχαίας Ρώμης ή της Ιταλίας της Αναγέννησης…» έγραφε στην φασιστική εφημερίδα «Il Popolo d’Italia».
Filed under: φωνητικη, φωνολογια, γλωσσικo λαθος, δευτερη/ξενη γλωσσα, διδακτική της γλώσσας, plus | Ετικέτες: IPA, προφορά, όμικρον, αναλυτική γλωσσολογική προσέγγιση, διαισθητική μιμητική προσέγγιση
[Σας χαιρετώ σαν να μην πέρασε μια μέρα (αν και πέρασε ένας χρόνος plus από την τελευταία φορά που έγραψα εδώ)!]
Η νέα μετάλλαξη του covid, η B.1.1.529 ή αλλιώς omicron, απειλεί εσχάτως όλο τον πλανήτη. Εξαπλώνεται ταχύτατα στη Νότια Αφρική και τα πρώτα κρούσματα εντοπίζονται ήδη στην Ευρώπη -στην Ελλάδα λίγες ώρες πριν- και αλλού. Αν μου επιτρέπεται να κάνω χιούμορ με κάτι τόσο σοβαρό, θα έλεγα πως η omicron παρουσιάζει ένα επιπλέον σύμπτωμα σε σχέση με τις άλλες μορφές covid: τον «πονοκέφαλο» για το πώς προφέρεται!
Ο «πονοκέφαλος» αυτός δεν εμφανίζεται βέβαια στ@ς ελληνόφων@ς. Αυτό δεν οφείλεται στο «ξεχωριστό» DNA μας, αλλά στο γεγονός ότι προφανώς ο όρος «omicron» δανείζεται το όνομά του από το γραπτό σύμβολο του ελληνικού αλφαβήτου «όμικρον», με την προφορά του οποίου είμαστε εξοικειωμέν@. Οι μη ελληνόφων@ ομιλητ@ς από την άλλη αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες στην προφορά του όρου αυτού. Τα social μάλιστα έχουν γεμίσει με κωμικά βίντεο ανθρώπων που επιχειρούν να προφέρουν ανεπιτυχώς το όνομα της νέας μετάλλαξης (συνήθως σε ντουέτο με κάποι@ ελληνόφων@ που υποδεικνύει την ορθή προφορά). Το αποτέλεσμα είναι ένα πλήθος αστείων μη ορθών παραγωγών: [oʊmɛkʰroʊn], [omɛkron], [omikrɔ̃n] κ.ά. αντί της ορθής [οmikron].
Μα πόσο δύσκολο είναι να προφέρει κανείς το όμικρον, ίσως αναρωτιέστε. Μια ματιά στον oδηγό προφοράς IPA επιβεβαιώνει πως αυτή η τόσο απλή στα αυτιά μας λέξη περιέχει πολλούς φθόγγους άγνωστους στ@ς ομιλητ@ς των περισσότερων γλωσσών. Οι αγγλόφων@, για παράδειγμα, των οποίων τα βίντεο κατακλύζουν το διαδίκτυο, δεν μπορούν να αποδώσουν ορθά τον ήχο [o] και [r]. Τρία στα εφτά δηλαδή! 😛
Τα προβλήματα στην προφορά είναι ένα θέμα που μας έχει απασχολήσει στο παρελθόν σε αυτό το blog (κλικ, κλικ). Είναι επίσης ένα από τα ζητήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι δάσκαλ@ της ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Σε γενικές γραμμές έχουν δύο επιλογές, εφόσον είναι φυσικ@ ομιλητ@ς της ελληνικής ή έχουν γνώσεις φωνητικής, φωνολογίας και μεθοδολογίας της διδασκαλίας της προφοράς:
Μπορούν να ακολουθήσουν την τάση της διαισθητικής – μιμητικής προσέγγισης (intuitive-imitative approach) που προκύπτει από τη μίμηση ήχων, του επιτονισμού και του ρυθμού της γλώσσας. Συνήθως δεν δίνουν περαιτέρω πληροφορίες για στοιχεία της προφοράς (κάτι σαν τ@ς ελληνόφων@ς που κάνουν ντουέτα με αλόγλωσσ@ς στο ΤikΤok!).
Μπορούν επίσης να ακολουθήσουν την αναλυτική–γλωσσολογική προσέγγιση (analytic-linguistic approach) δίνοντας αναλυτικές πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο παράγεται ένας ήχος. Εργαλείο στην περίπτωση αυτή είναι φυσικά οι αρθρωτικές περιγραφές, το Διεθνές Φωνητικό Αλφάβήτο, ο οδηγός προφοράς, η αντιπαραθετική ανάλυση (δηλαδή η ανάλυση των διαφορών μεταξύ της μητρικής γλώσσας των μαθητ@ν και της ελληνικής) κ.ά. Όλα αυτά βέβαια, όχι έτσι «ξερά», αλλά παράλληλα με μία ποικιλία πρωτότυπων ασκήσεων για να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Το μεσημέρι πληροφορήθηκα τον θάνατο του Νίκου Αλέφαντου. Μέσα σε λίγα λεπτά οι χρήστ@ς των social τον αποχαιρετούσαν μαζικά χρησιμοποιώντας τις γνωστές του ατάκες. Ατάκες που άλλοτε χάριζαν γέλιο, δοσμένες πλέον με ύφος σοβαρό -όπως αρμόζει στη στιγμή- (ο «άρχοντας» που «τους έμαθε μπαλίτσα» και άλλα αντίστοιχα).
Τι κι αν εκείνος τις εκστόμιζε με τη σιγουριά της αυθεντίας; Το αποτέλεσμα ήταν τελικά όλ@ – ακόμη κι όσ@ τον παραδέχονταν ποδοσφαιρικά- να διασκεδάζουν με τις γλωσσικές καινοτομίες που παρήγαγε στη ροή της ομιλίας του: «μάθε μπαλίτσα», «λαστιχένιος» (για τερματοφύλακα), «τιτίκα» (για τον παίχτη που τραυματίζεται εύκολα), «στα μπετά» (για παίχτη που είναι καλός για οικοδομή, αλλά όχι για μπάλα), «ντακότες» (για παίχτες που δεν είναι γρήγοροι), «μαντουμαδόρος» (για παίχτη κατάλληλο για man to man), «πρεσαδούρα» (για παίχτη που πιέζει σε άμυνα και επίθεση), «μισοπλέμονος» (για παίχτη που δεν τρέχει πολύ), «απέλαση» (προτροπή στη διοίκηση ώστε να διώξει ξένο παίχτη που δεν αποδίδει). Τόσες πολλές, τόσο αβίαστα αστείες και συγχρόνως τόσο καθοριστικές για τον εμπλουτισμό της ποδοσφαιρικής κοινωνιολέκτου.
Αυτό το τελευταίο δεν είναι υπερβολή! Χάρη στην τηλεόραση και το ίντερνετ τα στοιχεία της ιδιολέκτου του Αλέφαντου δεν χάνονταν μετά από κάθε του γλωσσική εκφορά. Έπειτα αναπαράγονταν από τον ίδιο ή διαφορετικ@ς οµιλητ@ς (π.χ. τον Μητσικώστα 😀 ) σε παρόμοιες περιστάσεις. Αυτή η συνειδητή επανάληψη των γλωσσικών καινοτομιών του Αλέφαντου τις έκανε τελικά κομμάτι της ποδοσφαιρικής slang.
Πρόκειται για επίτευγμα. Έχουν περάσει πολλοί «γραφικοί» από τα γήπεδα (χαρακτηρισμό που δικαίως ή αδίκως έφερε και ο ίδιος ο Αλέφαντος) αλλά κανείς τους, νομίζω, δεν υπήρξε σε κάτι τόσο επιδραστικός, όσο ο Αλέφαντος στην ποδοσφαιρική γλώσσα.
Filed under: γλωσσικες ποικιλιες, διαλεκτολογια, κειμενογλωσσολογία, κοινωνιογλωσσολογία
Τις τελευταίες εβδομάδες όλη σχεδόν η Ελλάδα έχει δει στο youtube το κλιπ του τραπ τραγουδιού «Μαμά» (16.500.000 views την ώρα που μιλάμε!). Τα μεν πιτσιρίκια -κυρίως μαθητ@ς Γυμνασίου, αλλά και κάποι@ Λυκείου- στ’ αλήθεια διασκεδάζουν χορεύοντας και τραγουδώντας το, οι δε 20+ αρχικά το παρακολουθούν με ένα ερωτηματικό ζωγραφισμένο στα μούτρα («Τι ακούει αυτή η νεολαία;»), έπειτα με τη βοήθεια των υποτίτλων γελούν (ή θυμώνουν) με τον στίχο. Όπως και να’χει, όμως, στο τέλος καταλήγουν να έχουν το ρεφρέν του καρφωμένο στο μυαλό!
Αναφέρθηκα στην αναγκαιότητα των υποτίτλων, όχι γιατί το τραγούδι είναι ξενόγλωσσο, αλλά γιατί οι παραλλαγμένες από το autotune φωνές, μαζί με την μπρονξ-αθηνέζικη προφορά και τις slang επιλογές των στιχουργών έχουν δυσκολέψει τ@ς ακροατ@ς που, για να εκτιμήσουν την ποιοτική τραπ, θέλουν τον στίχο να τον καταλαβαίνουν! Πάμε να το αποκρυπτογραφήσουμε:
Αρχικά ο τίτλος «Μαμά», δεν αναφέρεται στον γονέα 1 ή 2 (!), αλλά στο αυτοκίνητο που είναι απείραχτο, όπως το αγοράζουμε από την κατασκευάστρια εταιρεία. Ο Sin Boy οδηγεί το αυτοκίνητό του, παίρνει επιτυχώς τη στροφή με 200 χιλιόμετρα και οι φίλ@ του τον ρωτούν αν είναι από τη μάνα του έτσι αμαξάρα ή είναι αν το έχει πειράξει (/φτιάξει/κωλοφτιάξει)! Εκείνος αποκρίνεται (δώστε το κατάλληλο χρώμα στη φωνή σας) «Όχι δεν είναι μαμάάάά!». Αξίζει να σημειωθεί πως μόνο μία χρήση του «μαμά» αναφέρεται στη μάνα του Sin Boy και είναι ο στίχος-νουθεσία: «Πουτάνα δεν παίρνω εγώ σοβαρά / έτσι μου είπε η μαμά».
Στο πρώτο κουπλέ, τον τύπο που τραγουδάει θέλουν να τον «δέσουνε οι τσέοι», δηλαδής να τον συλλάβουν οι μπα-τσέοι, επειδή βγάζει «φράγκια» και επειδή η δράση του είναι κομματάκι παράνομη («όλα είναι μαύρα», «οι βαλίτσες γεμάτο ως πάνω μες στα χόρτα» κτλ)!
Ρεφρέν κι ο Sin Boy το χαβά του…
Στο δεύτερο κουπλέ δεν έχω να σχολιάσω πολλά γλωσσολογικά (οκ, γίνεται χρήση δανείων λέξεων, υπάρχει μια αμφισημία, δεδομένου ότι κάνει κίνηση στη μύτη όταν μιλάει για «αφρικάνικη σκόνη» κτλ). Θα παραθέσω, όμως, το αγαπημένο μου δίστιχο, γιατί κρύβει μια απαιτητική ομοιοκαταληξία: «(Οι μπάτσοι) ψάχνουνε παντού μέχρι τ’αρχίδια μου/πάντα όμως παίρνουνε τ’αρχίδια μου!»
Ρεφρέν κι ο Sin Boy το χαβά του…Μαμάάά
Στο τρίτο κουπλέ έχω πολλές απορίες: ο trapper (κατά το ράπερ;) αγοράζει sneakers 2k (υποθέτω κάποιο μοντέλο παπουτσιών), πηγαίνει στα κλαμπ – είναι ο Blade (Ο γνωστός; Ο Wesley ο Snipes;)-, πάνω σε κάποιο προϊόν του οίκου Fendi έχει VVS (διαμάντια;) και όταν οι υπόλοιπ@ σκάνε ντυμέν@ κιριλέ, εκείνος σκάει με dreads (με ράστα που λέγαμε εμείς τα παιδιά των 90’s;)
Ξανά ρεφρέν κι ο Sin Boy επιμένει! Μαμάάά…όχι δεν είναι μαμάάά….
Πέρα από τη μίνι παρουσίαση τύπων που ανήκουν στην κοινωνιόλεκτο των trappers, το τραγούδι προσφέρεται και για επιπλέον αναλύσεις (υφολογικές, κοινωνιογλωσσολογικές κτλ), αλλά λέω να μείνω σ’αυτά, homies, μπας και φέρω το wave και ασχολήθεί κάποι@ άλλ@, γιατί βαρέθηκα!
update: Όταν λένε «sneakers 2k» εννοούν «αθλητικά παπούτσια αξίας 2.000€» (που να το φανταστώ;!). Ευχαριστώ τη @serenitsa που μου άνοιξε τα μάτια, αλλά και τα παιδιά του Α2 στο φροντιστήριο, με τα οποία το επαλήθευσα!
Filed under: πραγματολογια, γλωσσικος σεξισμος, γλωσσικοι μυθοι, κοινωνιογλωσσολογία | Ετικέτες: παραπληροφόρηση, πατέρας, Γαλλία, γονέας 1, γονέας 2, μπαμπάς, μαμά, μητέρα, parent 1, parent 2
Λίγες μέρες πριν, οι ελληνικές ειδησεογραφικές (;) ιστοσελίδες κατακλύστηκαν από κείμενα σχετικά με μία είδηση της γαλλικής επικαιρότητας: Η γαλλική Εθνοσυνέλευση ενέκρινε την τροπολογία υπέρ της χρήσης των όρων «γονέας 1» και «γονέας 2» (parent 1 και parent 2) στα επίσημα σχολικά έγγραφα, με στόχο να αρθεί το εμπόδιο που συναντούσαν τα ομόφυλα ζευγάρια όταν έπρεπε να υπογράψουν ως «πατέρας» και «μητέρα» (père και mère). Τα «ειδησεογραφικά» αυτά άρθρα συνοδεύονταν -όπως ήταν αναμενόμενο- από «ψύχραιμους» τίτλους: «Παγκόσμιο σοκ με τον Μακρόν! Καταργεί τις λέξεις μπαμπάς και μαμά!», «Καταργούνται οι λέξεις μαμά και μπαμπάς – Τα παιδιά έχουν γονέα 1 και γονέα 2» και άλλα τέτοια ανακριβή.
Όπως έχουμε πει πολλές φορές σε αυτό το blog, τέτοιου είδους ρυθμίσεις στη γλώσσα είναι αδύνατες, καθώς οι ομιλητ@ς είναι εκείν@ που συντηρούν, μεταβάλλουν, εισάγουν ή και παύουν τη χρήση γλωσσικών στοιχείων σύμφωνα με τις ανάγκες τ@ς. Ακόμα και αν δεχτούμε, όμως, ως αληθή τα ελληνικά δημοσιεύματα, ότι δηλαδή ο Μακρόν θα εξαφανίσει τις λέξεις «μητέρα» και «πατέρας» από τα γραπτά κείμενα και θα ποινικοποιήσει τη χρήση των λέξεων στον δημόσιο προφορικό λόγο, να είστε σίγουρ@ ότι οι ομιλητ@ς θα τους δώσουν το φιλί της ζωής, γιατί τις χρειάζονται προκειμένου να «δείξουν» τη γονεϊκή αυτή σχέση.
Στα επίσημα γαλλικά έγγραφα ήταν άλλη η γονεϊκή σχέση που δεν είχε τρόπο να «δειχθεί», όχι γιατί οι γαλλόφων@ δεν ξέρουν πως να αποκαλέσουν τη σχέση ενός μέλους ομόφυλου ζευγαριού με το παιδί του, αλλά γιατί στα χαρτιά αυτή η γονεϊκή σχέση δεν αποτυπώνονταν. Έτσι, πριν την τροπολογία, αν σε ένα ζευγάρι και τα δύο μέλη αυτοπροσδιορίζονταν ως γυναίκες, θα έπρεπε η μία από αυτές να υπογράψει στα σχολικά έγγραφα ως «πατέρας». Η ασημάδευτη ως προς το φύλο λέξη «parent» διευκολύνει την κατάσταση, εφόσον συγχρόνως καλύπτει και τις περιπτώσεις των ετερόφυλων ζευγαριών με παιδί.
Η ορατότητα στο λόγο είναι ένα ζήτημα που απασχολεί τις περισσότερες φορές τους ίδιους τους ανθρώπους που δεν εμφανίζονται στον λόγο, π.χ. στο πρόσφατο παρελθόν δεν εμφανίζονταν οι γυναίκες στα επίσημα γραπτά κείμενα του ελληνικού κράτους. Αν και ήσουν δηλαδή γυναίκα, υπέγραφες κάτω από το δήθεν γενικευτικό «φοιτητής», «καθηγητής», «υπογράφων» κτλ. Για πολλές αυτό ήταν άβολο. Ωστόσο στα μάτια των αντρών -αλλά και κάποιων γυναικών- η ενόχληση αυτή φάνταζε υπερβολική…ίσως μέχρι να σκεφτούν πώς θα τους φαίνονταν αν ένας άντρας έπρεπε να υπογράψει κάτω από ένα δήθεν γενικευτικό «φοιτήτρια», «καθηγήτρια», «υπογράφουσα».
Υ.Γ. Είναι ευκαιρία να θυμηθούμε το παράδειγμα της Σουηδίας, όπου επισήμως χρησιμοποιείται ένα νέο γραμματικό γένος για τους ανθρώπους που δεν αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες ή άντρες.
Filed under: διδακτική της γλώσσας, εφαρμοσμενη γλωσσολογια, κειμενογλωσσολογία, plus
Χτες σκρολάροντας στο fb έπεσε το μάτι μου σε ένα post του γνωστού site Luben με τίτλο «Όταν τα συνθήματα της Μπαοκάρας αποτελούν τμήμα της ύλης στη σχολή ΜΜΕ του Παντείου» και από κάτω έναν όλο -δήθεν(;)- αγωνία υπότιτλο «Τι διδάσκουν στα παιδιά μας;». Το άρθρο συνοδεύονταν μάλιστα από ένα screenshot του power point που χρησιμοποίησε αυτ@ που έκανε την παρουσίαση. Εκεί φαινόταν ξεκάθαρα πως η παρουσίαση αφορούσε τις λειτουργίες της γλώσσας. Η επίμαχη διαφάνεια ανέλυε την ποιητική λειτουργία της γλώσσας και ως παράδειγμα έφερνε το γνωστό σύνθημα «ω παοκάρα / έχω τρέλα / μες στο μυαλό!».
Διαβάζοντας το κείμενο της παρουσίασης, θυμήθηκα ένα παλιό μου post. Μπαίνω λοιπόν στην αναζήτηση του i love linguistics και βρίσκω το κείμενό μου «Next top model» (που γράφτηκε όταν το Βικάκι τάραζε τα νερά φορώντας μία τουαλέτα ελληνική σημαία 😛 ) και αφορά στις λειτουργίες της γλώσσας. Για να μην τα πολυλογώ το κείμενο του power point (του Πανεπιστημίου ντε!) είναι στην ουσία το δικό μου κείμενο, απλά με bullets. Κοιτώντας και τις υπόλοιπες διαφάνειες, φαίνεται ξεκάθαρα πως και το υπόλοιπο κείμενο, πέρα από την ποιητική λειτουργία, είναι το δικό μου.
Το θέμα μου τώρα ποιο είναι; Από τη μία το βρίσκω κολακευτικό να χρησιμοποιείται κείμενό μου σε μάθημα στο Πανεπιστήμιο. Κάτι κάνω καλά μάλλον. Από την άλλη με προβληματίζει το γεγονός ότι το κείμενο χρησιμοποιήθηκε ατόφιο, χωρίς να ερωτηθώ. Δεν είναι ότι αυτός ή αυτή που έφτιαξε την παρουσίαση δανείστηκε την ιδέα μου. Είναι ότι με ξεπατίκωσε! ☺️ Κι αυτό μου επιτρέπει να υποθέσω πως δεν με ανέφερε πουθενά (στην τελευταία διαφάνεια ξέρω’γω!). Επίσης κάνω κάποιες σκέψεις σχετικά με το πρόσωπο που με «έκλεψε»: Αν πρόκειται για φοιτητ@, ως ένα βαθμό το δικαιολογώ, αλλά αν πρόκειται για καθηγητ@… Άπαπα! 🙂
Το άλλο θέμα μου είναι η «πρόσληψη» της είδησης ότι στο Πάντειο δώσαν σε παράδειγμα ένα σύνθημα του ΠΑΟΚ. Οι αντιδράσεις των αναγνωστ@ν του Luben αποκαλύπτουν τις παρωχημένες αντιλήψεις μας για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να γίνεται ένα μάθημα γλώσσας (είτε στο Πανεπιστήμιο, είτε στο σχολείο). Πιστεύουν ότι τα απλά, κατανοητά (και ενίοτε χιουμοριστικά) παραδείγματα δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά τη διδακτική πράξη. Οι περισσότερ@ πιστεύουν ότι πρέπει να δίνονται παραδείγματα μόνο από ενδεδειγμένα κείμενα, τα οποία αντλούμε από κάποιον «κανόνα». Στο μυαλό τους κείμενα, όπως τα συνθήματα, δεν είναι κείμενα. Σε ένα σχόλιο μάλιστα κάποι@ γράφει: «Μήπως πρέπει να αναρωτηθούμε εάν το γεγονός ότι οι νεολαία μας με πτυχία είναι κατά κανόνα γκαρσόνια, φταίει και το γεγονός της κατωτάτης στάθμης εκπαίδευσης και ύλης?» 
Filed under: διδακτική της γλώσσας, εφαρμοσμενη γλωσσολογια | Ετικέτες: Έκφραση-Έκθεση, Β' Λυκείου, Θεματικός Κύκλος Τηλεόραση, Οδηγίες Διδασκαλίας φιλολογικών μαθημάτων, θέμα έκθεσης Survivor
Γεια σας φίλ@ μετά από καιρό! Δεν μπορώ να απολογηθώ για τη μακρά απουσία -είναι αδικαιολόγητη-. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να σας ευχαριστήσω για το γεγονός ότι διατηρήσατε αυτό το blog ζωντανό με τις επισκέψεις σας. Είναι κάτι που με εξέπληξε, καθώς εγώ τόσο καιρό το ‘χα για ψόφιο (δεν έχω γράψει γραμμή από πέρσι)! 😛
Η ολική μου επαναφορά γίνεται για να δώσω τη γλωσσολογική σκοπιά σε ένα επίκαιρο ζήτημα που αφορά το σχολείο. Όπως ίσως διαβάσατε σε πολλά ενημερωτικά site, οι καθηγητ@ς της Έκφρασης-Έκθεσης σ’ ένα Λύκειο στο Ηράκλειο της Κρήτης επέλεξαν ως θέμα το Survivor. Οι αντιδράσεις των γονέων ήταν έντονες, το γεγονός μαθεύτηκε σε όλη την Ελλάδα και κάπως έτσι οι αντιδράσεις γίνανε διαδικτυακές: «που βαδίζει η νεολαία», «δεν υπάρχει σωτηρία», «αντί να προβληματιστούν για θέματα που αφορούν τον άνθρωπο, το περιβάλλον, την κοινωνία εμείς τα αποβλακώνουμε περισσότερο» κτλ. Με ένα απλό γκουγκλάρισμα μπορείτε να βρείτε πληθώρα άρθρων που αφορούν το θέμα και ακόμα περισσότερα σχόλια σχετικά με το θέμα. Πουθενά όμως δεν θα βρείτε την ακριβή εκφώνηση της επίμαχης έκθεσης.
Το μόνο που κατάφερα να βρω είναι ένα προτεινόμενο διαγώνισμα από το εκπαιδευτικό site schooltime.gr (δείτε το διαγώνισμα εδώ), το οποίο εικάζω ότι είναι το θέμα που χρησιμοποιήθηκε από τ@ς συναδέλφ@ς στην Κρήτη. Τα διαγωνίσματα συνήθως δεν δημιουργούνται από το μηδέν, καθώς υπάρχει άφθονο διαθέσιμο υλικό. Οι δε εκπαιδευτικές ιστοσελίδες είναι πια βάσεις δεδομένων με ασκήσεις και διαγωνίσματα, οπότε δίνω πολλές πιθανότητες οι καθηγητ@ς στην Κρήτη να το βρήκαν ας πούμε έτοιμο και να το επέλεξαν.
Δεν έχει και πολύ μεγάλη σημασία βέβαια αν πέφτω μέσα στην υπόθεση μου. Σημασία για μένα σ’αυτή τη φάση έχει όλ@ εσείς που έχετε χρόνια να ασχοληθείτε με τα του Λυκείου -κυρίως εσείς που διαγωνιστήκατε με Δέσμες- να δείτε ποια είναι πλέον η λογική ενός διαγωνίσματος Έκφρασης-Έκθεσης: Δίνεται στα παιδιά ένα κείμενο, το οποίο ανήκει σε μία συγκεκριμένη θεματική, έναν θεματικό κύκλο. Οι θεματικοί κύκλοι της Β’ Λυκείου είναι οι εξής: Γλώσσα, Ελεύθερος χρόνος, ΜΜΕ, Τύπος, Διαδίκτυο, Κοινωνική Δικτύωση, Εργασία, Ανεργία, Νέες μορφές εργασίας/Τηλεργασία, Ρατσισμός, Στερεότυπα, ΑΜΕΑ, Τέχνη, Λογοτεχνία/Ποίηση, Έντυπη τέχνη (κόμικς), Καλλιτεχνική Παιδεία καιιιιιιιιιιιιιι Τηλεόραση!!! Το κείμενο λοιπόν που δόθηκε στα παιδιά του Ηρακλείου – ακόμα κι αν δεν είναι αυτό που υποθέτω ότι είναι- ανήκει σε θεματικό κύκλο τον οποίο φέτος έπρεπε να μελετήσουν.
Ωραία, θα πείτε, ας μιλήσουν για Τηλεόραση. Όμως γιατί να χρησιμοποιηθεί ένα κείμενο με το ευτελές θέμα του Survivor; Ας βάζαν έναν Παπανούτσο, έναν Καστοριάδη, έναν Μπαμπινιώτη βρε αδερφέ! Κάτι θα είπαν κι αυτοί για την τηλεόραση γενικά! Την απάντηση τη δίνουν οι Οδηγίες Διδασκαλίας των φιλολογικών μαθημάτων του Λυκείου, οι οποίες ανταποκρίνονται πλήρως στις σύγχρονες διδακτικές και γλωσσολογικές προσεγγίσεις (της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας): το περιεχόμενο του μαθήματος “είναι ευρύτατο, καθώς περιλαμβάνει δυνάμει μια τεράστια ποικιλία προφορικών, γραπτών και υβριδικών κειμένων (…).Τα κείμενα λειτουργούν ως πόροι από τους οποίους μέσω της διδασκαλίας αντλούνται από τους μαθητές και τις μαθήτριες δεξιότητες σχετικές με την καλλιέργεια της γλώσσας και του γραμματισμού τους, καθώς και της στάσης τους απέναντι στη γλώσσα, τη γνώση και τον κόσμο, δεξιότητες που είναι απαραίτητες για τη διαμόρφωση των νέων ως εγγράμματων, δημοκρατικών και κριτικά σκεπτόμενων πολιτών”. Επομένως η διδασκαλία α) στηρίζεται στη μελέτη ενός ευρύτατου φάσματος κειμένων και β) αξιοποιεί συστηματικά δραστηριότητες λόγου με στόχους την ενθάρρυνση της συμμετοχής των μαθητών/τριών στη διαδικασία του μαθήματος, την ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας, τη διατύπωση εμπεριστατωμένων κρίσεων, την έκφραση αξιών και στάσεων κ.λπ.
Τα παιδιά λοιπόν θα τον διαβάσουν και τον Παπανούτσο, αλλά θα διαβάσουν και δυο κείμενα για την ήττα του ΠΑΟ (ένα ειδησεογραφικό κι ένα σχολιαστικό), θα μελετήσουν την αφίσα μιας Μ.Κ.Ο. για το προσφυγικό, θα διαβάσουν και μια απομαγνητοφωνημένη συνέντευξη της Φουρέιρα για τους λόγους για τους οποίους έκρυψε ότι είναι Αλβανίδα.
Πάμε τώρα στο θέμα της έκθεσης. Αυτό πρέπει απαραιτήτως να σχετίζεται με το θέμα του κειμένου. Η έκθεση που γράφουν τα παιδιά, το τελικό τους κείμενο δηλαδή ανήκει στο λόγο της Επιχειρηματολογίας. Πρέπει λοιπόν να φτιάξουν «σφιχτά» επιχειρήματα για οτιδήποτε υποστηρίξουν ή να αξιοποιήσουν άλλες μορφές επιχειρηματολογίας πέρα από το επιχείρημα. Το ίδιο το θέμα λοιπόν τους αναγκάζει να σκεφτούν τις όποιες θέσεις τους και να τις στηρίξουν. Αυτή η διαδικασία της σκέψης, η βγαλμένη από τη ζωή, μπορεί όπως ξέρετε, είτε να δυναμώσει τα πιστεύω ενός ανθρώπου είτε να του αποκαλύψει τις αδυναμίες τους και να τον οδηγήσει σε αναθεώρηση. Κανένα θέμα λοιπόν δεν είναι άχρηστο ή ευτελές όταν σε βάζει να σκεφτείς.
Το μάθημα της Έκφρασης-Έκθεσης θεωρείται παραδοσιακά ένα από τα πιο προβληματικά του σχολείου, γιατί απαιτεί από τα παιδιά να μιλήσουν με τρόπο σύνθετο εκφραστικά για θέματα που δεν γνωρίζουν, ενώ συχνά τα υποβάλλει ακόμα και σε διαδικασία αποστήθισης για να πετύχουν το «άριστα». Όταν λοιπόν ένα θέμα άπτεται των ενδιαφερόντων τους, τα παιδιά έχουν γνώμη για αυτό και συγχρόνως πληροί τις προϋποθέσεις που θέτει το Υπουργείο, δεν μπορώ παρά να πω ότι οι καθηγητ@ς στο Ηράκλειο έκαναν μια πολύ καλή επιλογή.
update: Η απάντηση των καθηγητ@ν του Ηρακλείου (κλικ!)
i love linguistics! 